کلیه‌ها، این دو ارگان کوچک و در عین حال حیاتی، نقش اساسی در حفظ سلامت بدن انسان دارند. این اعضای لوبیایی شکل، که در ناحیه پشتی شکم و در دو طرف ستون فقرات قرار دارند، مسئولیت‌های متعددی از جمله تصفیه خون، تولید ادرار و تنظیم تعادل مایعات و الکترولیت‌ها را بر عهده دارند. عملکرد صحیح کلیه‌ها نه تنها به سلامت جسمی کمک می‌کند بلکه بر کیفیت زندگی نیز تأثیرگذار است.
با این حال، مشکلات و بیماریهای کلیوی به دلیل سبک زندگی نادرست، تغذیه نامناسب و عوامل ژنتیکی در حال افزایش هستند.
از آنجا که آگاهی درباره کلیه‌ها می‌تواند به تشخیص زودهنگام و مدیریت بهتر بیماریها کمک کند، ما در این مطلب به توضیح همه چیز درمورد کلیه خواهیم پرداخت.
کلیه چیست؟
کلیه‌ها اعضای حیاتی بدن هستند که در ناحیه پشتی بدن و در دو طرف ستون فقرات قرار دارند و هر کلیه انسان بالغ یک میلیون نفرون دارد.
کلیه ها چگونه کار می کنند؟
هر فرد در بدن خود دو کلیه به اندازه مشت فرد بزرگسال دارد که در دو طرف ستون مهره ها و در قسمت زیرین قفسه سینه در پشت قرار دارند، اگر چه کلیه ها کوچکند ولی وظایفی پیچیده و حیاتی را انجام می دهند که کل بدن را متعادل نگه می دارند.
برای مثال کلیه ها:
– در دفع مواد زاید و مایعات اضافی کمک می کنند.
– خون را تصفیه، برخی از مواد را حفظ و برخی را دفع می کنند.
– تولید گلبولهای قرمز را تحت نظارت قرار می دهند.
– ویتامین های موثر در رشد را می سازند.
– هورمون های موثر در تنظیم فشار خون را تولید می کنند.
– در تنظیم میزان مواد مغذی ویژه در بدن مانند کلسیم و پتاسیم کمک می کنند.
چگونگی انجام کار کلیه ها
۱- خون از طریق یک سرخرگ از قلب به کلیه وارد می شود.
۲- خون با گذشتن از میلیون ها صافی کوچک، تمیز می شود.
۳- مواد دفعی از طریق میزنای ( حالب) عبور کرده و به عنوان ادرار در مثانه جمع می گردد.
۴- خون تصفیه شده از طریق سیاهرگ ها به جریان خون بر می گردد.
۵- هنگامی که مثانه پر از ادرار می شود از طریق پیشابراه ادرار از بدن خارج می شود.
کلیه ها هر ۲۴ ساعت جمعاً حدود ۲۰۰ لیتر از مایعات بدن را تصفیه و به جریان خون بازمی گردانند حدود ۲ لیتر مایع به صورت ادرار از بدن دفع می شود در حالی که باقیمانده یعنی حدود ۹۸ لیتر به بدن باز می گردد. ادراری که ما دفع می کنیم تقریباً ظرف مدت ۱ تا ۸ ساعت در مثانه ذخیره شده است.
مهمترین کار کلیه چیست؟
مهمترین کار کلیه‌ها تصفیه خون و حذف مواد زائد از بدن است. همچنین، آنها در تنظیم تعادل مایعات، الکترولیت‌ها و فشار خون نیز نقش حیاتی دارند.
بیماری کلیه
اگر چه کلیه ها، عضوهای کوچکی هستند ، ولی از وظایف حیاتی زیادی از جمله تصفیه نمودن مواد زاید و مایعات اضافی از خون را به عهده دارند که در حفظ سلامتی عمومی بدن موثر است. بیماری شدید کلیه، ممکن است منجر به نارسایی کامل آن شود، که نیازمند درمان با دیالیز یا پیوند کلیه برای جلوگیری از مرگ است . اگر چه درمانهای موثری برای بسیاری از بیماریهای کلیه وجود دارد ولی مردم هنوز نمی دانند که بیماریهای کلیه قابل پیشگیری اند.
معمولاً دو علت مهم برای نارسایی کلیه ها( یا مرحله نهایی بیماری کلیه) دیابت( دیابت نوع ۲ یا دیابت بزرگسالان) و فشار خون بالا وجود دارد. زمانی که این دو بیماری با درمان مراقبت شوند، بیماری های کلیه مرتبط با آنها می توانند پیشگیری شوند یا سرعتشان کاهش یابد. داروهای موثر زیادی برای درمان فشار خون بالا وجود دارند. علاوه براین، تغییرات سلامت بخش در شیوه زندگی، مانند کم نمودن وزن و ورزش مرتب در مراقبت از فشار خون بالا و حتی پیشگیری از آن موثر است. نظارت دقیق بر قند خون در بیماران دیابتی از سایر مشکلات مانند بیماری کلیه، بیماری کرونر قلب وسکته پیشگیری می کند. زمانی که بیماران دیابتی، همزمان به فشار خون بالا مبتلا شوند، داروهای خاصی که بازدارنده های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتنسین نامیده می شوند، برای حفظ عملکرد کلیه ها موثرند. سومین علت اصلی مرحله نهایی بیماری کلیه گلومرولونفریت( بیماریی که به واحدهای تصفیه کننده کلیه بنام گلومرول ، آسیب می رساند) است . در بسیاری از حالات، علت این بیماری ناشناخته است ، اما در برخی موارد ممکن است ارثی باشد یا در اثر عفونت به وجود آمده باشد.
برخی از بیماریهای دیگری که ممکن است بر کلیه اثر بگذارند شامل عفونت ها، سنگ های کلیوی و بیماریهای ارثی، می شوند. استفاده بیش از اندازه قرص های ضد درد یا مصرف مواد مخدر مانند هروئین می تواند به کلیه ها صدمه بزند . برخی از این بیماریها قابل درمان هستند. برخی موارد، درمان می تواند سرعت پیشرفت بیماری را کاهش و طول عمر را افزایش دهد.
مرحله نهایی بیماری کلیه زمانی رخ می دهد که حدود ۹۰ درصد از عملکرد کلیه از بین برود. افراد مبتلا به نارسایی کلیه ممکن است دچار تهوع، استفراغ، ضعف، خستگی، گیجی، مشکل در تمرکز و از دست دادن اشتها شوند، نارسایی کلیوی با آزمایش خون و ادرار قابل پیشگیری است.
نشانه های هشدار دهنده بیماری های کلیوی و دستگاه ادراری:
- فشار خون بالا
- پیدایش خون با پروتئین در ادرار.
- آزمایش کراتینین خون، بالاتر از ۲/۱ میلی گرم در دسی لیتر در زنان و ۴/۱ میلی گرم در دسی لیتر در مردان(کراتینین ماده دفعی است که توسط کلیه های سالم از خون خارج می شود. ) در بیماریهای کلیوی ، سطوح کراتینی در خون ممکن است افزایش یابد.
- تکرار ادرار به ویژه در شب .
- مشکل در ادرار کردن یا ادرار درد آور.
- تورم در چشم ها، تورم دست ها و پاها به ویژه در کودکان
انواع نارسایی کلیه چیست؟
نارسایی کلیه به اختلال در عملکرد کلیه‌ها گفته می‌شود و به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود:
نارسایی حاد کلیه
این نوع نارسایی به‌طور ناگهانی و در عرض چند ساعت تا چند روز رخ می‌دهد و کلیه‌ها نمی‌توانند مواد سمی را دفع کنند. این وضعیت بیشتر در بیماران بستری یا نیازمند مراقبت ویژه مشاهده می‌شود و می‌تواند عواقب جدی و حتی مرگبار داشته باشد. با این حال، نارسایی حاد ممکن است قابل درمان باشد.
نارسایی مزمن کلیه
این نوع نارسایی معمولاً به‌صورت خاموش و بدون علامت خاصی بروز می‌کند و ممکن است سال‌ها طول بکشد تا علائم آن ظاهر شود. در این حالت، بافت کلیه به آرامی از بین می‌رود و علائم مشابه نارسایی حاد، اما با روندی کندتر بروز می‌کنند.
چگونه بفهمیم کلیه سالم داریم؟
برای بررسی سلامت کلیه‌ها، نخستین قدم مراجعه به پزشک و انجام معاینه فیزیکی است.
پزشک ممکن است آزمایش خون را تجویز کند که شامل اندازه‌گیری سطح کراتینین سرم و نسبت GFR است؛ این آزمایش‌ها عملکرد کلیه‌ها را تعیین می‌کنند.
سطح بالای کراتینین نشانه‌ای از مشکل در کلیه است.
علاوه بر این، آزمایش‌های ادرار نیز تجویز می‌شوند.
در برخی موارد، تصویربرداری مانند سونوگرافی کلیه، سی‌تی‌اسکن یا MRI می‌تواند برای بررسی اندازه، شکل و وجود سنگ یا تومور در کلیه‌ها استفاده گردد.
دلایل بیماری مزمن کلیه چیست؟
بیماری مزمن کلیه (CKD) به تدریج عملکرد کلیه‌ها را کاهش می‌دهد و می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. برخی از دلایل رایج بیماری مزمن کلیه عبارتند از:
دیابت
یکی از شایع‌ترین علل بیماری مزمن کلیه دیابت است. قند خون بالا می‌تواند به عروق خونی در کلیه آسیب بزند.
فشار خون بالا
فشار خون کنترل‌نشده می‌تواند به عروق خونی در کلیه آسیب برساند و عملکرد آنها را کاهش دهد.
بیماریهای قلبی و عروقی
مشکلات قلبی می‌توانند بر عملکرد کلیه‌ها تأثیر بگذارند.
بیماریهای کلیوی
مانند گلومرولونفریت یا پلی‌کیستیک کلیه، که می‌توانند به تدریج باعث آسیب به کلیه‌ها شوند.
استفاده طولانی مدت از داروها
برخی داروها مانند مسکن‌ها و داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) می‌توانند به کلیه‌ها آسیب برسانند.
عفونت‌های مزمن
عفونت‌های مکرر یا مزمن در کلیه‌ها می‌توانند به آسیب دائمی منجر شوند.
سابقه خانوادگی
اگر در خانواده شما سابقه بیماریهای کلیوی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به این بیماری بیشتر است.
سن
با افزایش سن، خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیه افزایش می‌یابد.
چاقی و سبک زندگی نادرست
چاقی، عدم تحرک و رژیم غذایی نامناسب می‌توانند خطر ابتلا به دیابت و فشار خون بالا را افزایش دهند.
بیماریهای خودایمنی
برخی بیماریها مانند لوپوس می‌توانند به کلیه‌ها آسیب برسانند.
علائم کلیه ناسالم
علائم کلیه ناسالم شامل ورم در پاها و صورت، تغییر در رنگ و حجم ادرار، خستگی مفرط و درد در ناحیه کمر می‌باشد.
همچنین، افزایش فشار خون و بروز مشکلات پوستی نیز می‌توانند نشانه‌ای از اختلال عملکرد کلیه‌ها باشند.
نحوه تشخیص بیماری مزمن کلیه
تشخیص زودرس و درمان بیماری مزمن کلیه از تبدیل بیماری کلیوی به نارسایی کلیه پیشگیری می‌کند. بعضی از آزمایش‌های ساده قادر هستند برای تشخیص بیماری زودرس کلیه انجام گردند. که شامل موارد زیر می‌باشند:
آزمایش پروتئین ادرار
آزمایش برای کراتینین خون
آزمایش پروتئین در ادرار
درد کلیه کجاست؟
کلیه درد معمولا در پهلوها یا پایین کمر و زیر دنده‌ها ایجاد می‌شود، گاها ممکن است این درد کشاله‌ی ران و بیضه‌ها را هم درگیر نماید. به‌خاطر محل قرارگیری و نوع دردی که فرد بیمار احساس می‌نماید، این درد امکان دارد با فشار عضلانی، التهاب مفاصل و بعضی مشکلات ستون فقرات اشتباه گرفته شود.
نحوه درمان نارسایی کلیه
نارسایی کلیه امکان دارد با همودیالیز، دیالیز صفاقی یا پیوند کلیه درمان گردد.
درمان با همودیالیز در یک واحد دیالیز یا در خانه قابل انجام است. درمانهای همودیالیز معمولا سه بار در هفته انجام می‌گردند.
دیالیز صفاقی هر روز در خانه انجام می‌گردد. دیالیز صفاقی مدام چرخشی به استفاده از دستگاه نیازمند است اما دیالیز صفاقی مداوم سیار این شکل نمی‌باشد.
یک متخصص کلیه قادر است رویکردهای مختلف را توضیح داده و به بیماران کمک نماید تا بهترین انتخاب درمانی را داشته باشند.
ولی پیوند کلیه دارای میزان موفقیت بالایی است.
تعریف پیوند کلیه
برای بیماری که دچار نارسائی مزمن کلیوی شده است یکی از گزینه های درمان حمایتی علاوه بر همودیالیز ، پیوند کلیه است . پیوند کلیه عبارت است از گرفتن کلیه از یک دهنده زنده (خویشاوند یا غیر خویشاوند ) یا از جسد انسان و پیوند کردن آن به گیرنده مبتلا به نارسائی کلیه .
عوارض پیوند کلیه
چون در پیوند کلیه از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن استفاده می شود گیرندگان پیوند کلیه در معرض ابتلا به عفونت و برخی از بدخیمی ها می باشند، علاوه برموارد فوق ممکن است بافت پیوندی دچار پس زدگی شود.
برای پیشگیری از عوارض مطرح شده قبل از پیوند آزمایشات کامل فیزیکی برای تشخیص و درمان مواردی که می تواند پس از عمل پیوند باعث بروز مشکلاتی در بیمار شود ، انجام می گردد. تعیین نوع بافت ، گروه خون وکنترل آنتی بادی ، برای تعیین هماهنگی بین بافت ها وسلول های دهنده و گیرنده ضروری است . در زمان پیوند بیمار نباید هیچگونه عفونتی داشته باشد ، زیرا پس از عمل به دلیل استفاده از داروهای سرکوب کننده ایمنی ، در معرض خطر عفونت قرار دارد. قبل از پیوند توانائی بیمار جهت سازگاری با پیوند ازطریق بررسی روش های سازگاری وی ، میزان حمایت اجتماعی و منابع مالی موردنیاز صورت می گیرد.
توصیه های لازم به بیمار وخانواده
* کلیه پیوندی در حفره لگنی گذاشته می شود بنابر این از هرگونه فعالیتی که امکان وارد کردن ضربه به کلیه در آن وجودداشته باشد اجتناب کنید .
* از بستن کمربندهای تنگ خودداری کنید .
* علائم ونشانه های پس زدگی کلیه از جمله کاهش ادرار ، ورم ،تب ، افزایش فشار خون ، افزایش وزن و احساس سفت شدن کلیه پیوندی را مدنظر قرار دهید .
* رعایت کردن بهداشت محیط و بهداشت فردی بسیار حائز اهمیت می باشد .
* شستن مکرر دستها برای پیشگیری از عفونت های احتمالی بسیار حائز اهمیت می باشد .
* نیازی به مجزا کردن اتاق بیمار نمی باشد بلکه باید محیط زندگی تمیزی داشته باشید
* رعایت کردن بهداشت مواد غذائی از بروز بسیاری از بیماریها جلوگیری می نماید سبزیجات ومیوه جات باید با مواد ضدعفونی کننده کاملا شسته وضدعفونی شوند
* غذا باید کم نمک وکم چربی باشد ، تعدادی از داروهای پیوندی باعث افزایش چربی خون می شوند لذا باید برای پیشگیری از افزایش چربی خون بهتر است غذای کم چرب استفاده نمایید . از خوردن غذاهای آماده مثل سوسیس ، کالباس ، پیتزا وغذاهای رستورانی پرهیز نمایند ، همچنین خوردن غذاهای کنسروی مثل تن ماهی وانواع غذاهای کنسرو شده وکله پاچه توصیه نمی شود.
* به دلیل افزایش حساسیت پوست به نور آفتاب در نتیجه مصرف داروهای پیوندی بهتر است در معرض نور مستقیم آفتاب قرار نگیریدواگر مجبور به بودن در معرض آفتاب بودید می توانید از کلاه نقاب دار استفاده نمائید وحتما ضد آفتاب بزنید.
* از افزایش وزن بپرهیزید چون برخی از داروها بر اساس وزن شما حساب می شوند و با افزایش وزن بایستی به مقدار زیادتری استفاده شود که قطعاً بدنبال آن عوارض داروئی خیلی بیشترخواهد بود.
* درمورد زمان از سرگیری فعالیتهای جنسی با پزشک یا پرستار تیم پیوند مشورت کنید به طور معمول یک ماه پس از پیوند در صورتی که آمادگی داشته باشید می توانید فعالیتهای جنسی را از سربگیرید .
تخصص مربوطه برای پیوند کلیه: پزشکان ومتخصصان داخلی کلیه وجراحان پیوند اعضاء
“” به خاطر داشته باشید پیوند صرفا یک درمان حمایتی است””
نحوه مراقبت از کلیه
با انجام یک سری کار‌ها می‌توان از کلیه مراقبت کرد که این کار‌ها شامل عدم استفاده از دخانیات و الکل، کاهش وزن، داشتن رژیم غذایی سالم، محدود کردن مصرف نمک، انجام ورزش، حفظ آب بدن و… می‌باشند.
برای تقویت کلیه چه بخوریم؟
بهترین غذاها برای سلامت کلیه‌ها شامل هویج، زغال اخته، ماهی، روغن زیتون، فلفل دلمه‌ای قرمز، هندوانه، سیر و آب می‌باشند.
چه چیزهایی برای کلیه مضر است؟
برخی از مواد غذایی بدترین غذا برای کلیه‌ها هستند از جمله این مواد غذایی می‌توان به گوشت قرمز و مواد غذایی که پروتئین بالا دارند، نمک زیاد، کافئین و شیرین کننده‌های مصنوعی اشاره کرد.
منبع : آسمونی
